کمیته حسابرسی یکی از ارکان کلیدی حاکمیت شرکتی است که نقش نظارتی-مشورتی دارد و مستقیماً زیر نظر هیئت مدیره فعالیت می‌کند. برای درک دقیق‌تر، این موضوع را به صورت بخش‌بندی شده و تکمیلی بررسی می‌کنیم:
جایگاه و وظایف کمیته حسابرسی در شرکت‌ها
کمیته حسابرسی یکی از ارکان کلیدی حاکمیت شرکتی است که نقش نظارتی-مشورتی دارد و مستقیماً زیر نظر هیئت مدیره فعالیت می‌کند. برای درک دقیق‌تر، این موضوع را به صورت بخش‌بندی شده و تکمیلی بررسی می‌کنیم:
۱. جایگاه کمیته حسابرسی در ساختار سازمانی
الف) سطح استقرار در ساختار شرکت
- جزئی از هیئت مدیره است و اختیاراتش را از آن دریافت می‌کند.
- در سلسله مراتب سازمانی، بالاتر از مدیریت اجرایی (مدیرعامل و تیم مالی) و حسابرسی داخلی قرار دارد.
- در شرکت‌های سهامی عام و مؤسسات مالی، تشکیل آن طبق قانون الزامی است (مثلاً در ایران مطابق قانون تجارت و دستورالعمل‌های سازمان بورس).
ب) استقلال و بی‌طرفی
- اعضای آن باید غیرموظف (Non-Executive) و مستقل (Independent) باشند تا از تعارض منافع جلوگیری شود.
- در برخی کشورها (مثل آمریکا تحت قانون ساربنز-آکسلی)، حداقل یک عضو باید متخصص مالی باشد.
ج) ارتباط با سایر نهادهای نظارتی
- با سازمان بورس، حسابرس مستقل و دستگاه‌های نظارتی (مانند دیوان محاسبات در شرکت‌های دولتی) در تعامل است.
۲. وظایف کلیدی کمیته حسابرسی (به تفکیک حوزه‌های مسئولیت)
الف) نظارت بر گزارش‌دهی مالی
بررسی صحت صورت‌های مالی | اطمینان از تطابق با استانداردهای حسابداری IFRS/GAAP) ) و قوانین بورس.
نظارت بر تغییرات خط‌مشی‌های حسابداری | مثلاً بررسی تأثیر تغییر از حسابداری تعهدی به نقدی بر سودآوری.
کنترل افشای اطلاعات مالی | جلوگیری از گزارش‌دهی گمراه‌کننده یا پنهان‌کاری.
ب) مدیریت ریسک و کنترل‌های داخلی
ارزیابی کنترل‌های داخلی : مثلاً بررسی سیستم‌های جلوگیری از اختلاس یا تقلب مالی.
نظارت بر مدیریت ریسک : شناسایی ریسک‌های عملیاتی، مالی و انطباقی (مثل تحریم‌ها).
پیگیری نقاط ضعف سیستم : اگر حسابرسی داخلی یا خارجی ضعفی را گزارش کند، کمیته پیگیر رفع آن است.
ج) نظارت بر فرآیند حسابرسی
انتخاب حسابرس مستقل : مذاکره درباره حقالزحمه حسابرسی و بررسی استقلال حسابرس.
بررسی گزارش حسابرس : تحلیل یافته‌های حسابرسی (مثل بدهی‌های پنهان یا تخلفات).
جلوگیری از تعارض منافع : مثلاً اگر شرکت حسابرسی، خدمات مشاوره هم ارائه دهد، ممکن است استقلالش زیر سؤال برود.
د) انطباق با قوانین و مقررات
نظارت بر رعایت قوانین مالیاتی : اطمینان از پرداخت به موقع مالیات و گزارش‌دهی صحیح.
بررسی شکایات مالی : مثلاً اگر سهامداران ادعای تقلب در گزارش‌دهی کنند، کمیته بررسی می‌کند.
تطابق با استانداردهای حاکمیت شرکتی : مانند رعایت دستورالعمل‌های سازمان بورس در افشای اطلاعات.
۳. ترکیب اعضا و الزامات تخصصی
الف) ساختار اعضا
حداقل ۳ عضو در شرکت‌های بزرگ.
رئیس کمیته باید دانش مالی قوی داشته باشد (ترجیحاً دارای مدرک حسابداری، مالی یا(CFA
در شرکت‌های بین‌المللی، یکی از اعضا باید به قوانین مالی چندکشور مسلط باشد.
ب) استقلال اعضا
نباید سهامدار عمده یا از مدیران اجرایی شرکت باشند.
نباید با حسابرس مستقل روابط مالی یا خانوادگی داشته باشند.
۴. تفاوت‌های کلیدی با حسابرسی داخلی و خارجی
مؤلفه | کمیته حسابرسی | حسابرسی داخلی | حسابرسی خارجی
جایگاه سازمانی : زیرمجموعه هیئت مدیره | زیرمجموعه مدیریت | شرکت مستقل خارجی
وظیفه اصلی : نظارت و سیاست‌گذاری | اجرای حسابرسی عملیاتی | اظهارنظر درباره صورت‌های مالی
استقلال : مستقل از مدیریت | وابسته به مدیریت | کاملاً مستقل
گزارش‌دهی : به هیئت مدیره | به مدیریت و کمیته حسابرسی | به مجمع عمومی
۵. نقش کمیته حسابرسی در بحران‌های مالی
در مواردی مانند تحریف مالی (مانند رسوایی انرون)، کمیته حسابرسی موظف است:
۱. بررسی علت بحران.
۲. ارزیابی عملکرد حسابرسان داخلی و خارجی.
۳. ارائه راهکار برای بازگرداندن اعتماد سهامداران.
۶. جمع‌بندی: چرا کمیته حسابرسی حیاتی است؟
برای سهامداران: تضمین می‌کند صورت‌های مالی واقعی و شفاف هستند.
برای مدیرعامل: به او کمک می‌کند تصمیم‌های مالی آگاهانه بگیرد.
برای نهادهای نظارتی: از رعایت قوانین اطمینان حاصل می‌کند.
اگر شرکت‌ها این کمیته را به‌صورت کارآمد تشکیل دهند، از رسوایی‌های مالی، جریمه‌های قانونی و از دست رفتن اعتبار جلوگیری می‌کنند.
