گزارش حسابرسی مالیاتی در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین اسناد مالی شرکتها تبدیل شده است؛ سندی که نه‌تنها میزان پایبندی شرکت به قوانین مالیاتی را مشخص می‌کند، بلکه نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان مالیات تشخیصی، اعتبار مالی سازمان و حتی توان شرکت در جذب سرمایه دارد.
فهرست مطالب مقاله
- مقدمه
- تعریف گزارش حسابرسی مالیاتی ۱۴۰۴
- اهمیت و مزایای گزارش حسابرسی مالیاتی برای شرکتها
- مبانی قانونی و مقررات مرتبط با گزارش حسابرسی مالیاتی
- ساختار گزارش حسابرسی مالیاتی
- ریسک‌های مالیاتی سال ۱۴۰۴
- مراحل تهیه و ارسال گزارش حسابرسی مالیاتی
- تفاوت گزارش حسابرسی مالیاتی با حسابرسی صورت‌های مالی
- اشتباهات رایج مدیران در تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی
- جمع‌بندی نهایی
مقدمه
گزارش حسابرسی مالیاتی در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین اسناد مالی شرکتها تبدیل شده است؛ سندی که نه‌تنها میزان پایبندی شرکت به قوانین مالیاتی را مشخص می‌کند، بلکه نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان مالیات تشخیصی، اعتبار مالی سازمان و حتی توان شرکت در جذب سرمایه دارد. با توجه به تغییرات گسترده در مقررات مالیاتی، ساختار گزارش‌دهی و تشدید نظارت‌های سازمان امور مالیاتی، سال ۱۴۰۴ اهمیت این گزارش به بالاترین سطح خود رسیده است.
برای بسیاری از مدیران مالی، حسابداران و صاحبان کسب‌وکار، تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی تنها یک الزام قانونی نیست، بلکه ابزاری برای مدیریت ریسک و کاهش فشارهای مالیاتی محسوب می‌شود. این گزارش می‌تواند اختلافات مالیاتی را پیش از آن‌که به مرحله دادرسی برسند، شناسایی و اصلاح کند و در نهایت، شرکت را از جرایم و جریمه‌های سنگین دور نگه دارد.
از طرف دیگر، در فضای اقتصادی امروز که شفافیت مالی، شرط بقا و رشد است، ارائه یک گزارش حسابرسی مالیاتی دقیق و حرفه‌ای می‌تواند اعتبار سازمان را در برابر بانک‌ها، سرمایه‌گذاران، سهامداران و شرکای تجاری تقویت کند. شرکت‌هایی که گزارش حسابرسی مالیاتی ارائه می‌کنند، معمولاً فرآیند رسیدگی ساده‌تری دارند و کمتر در معرض برآوردهای سنگین مالیاتی قرار می‌گیرند.
در این مقاله، یک راهنمای جامع و کاملاً کاربردی از گزارش حسابرسی مالیاتی ۱۴۰۴ ارائه می‌کنیم. موضوعاتی که در ادامه بررسی می‌شوند شامل تعریف کامل گزارش، مشمولان، مهلت قانونی، مراحل تهیه، مدارک مورد نیاز، مزایا و ریسک‌ها، عناصر اصلی گزارش، انواع اظهارنظرها، و ده‌ها نکته حرفه‌ای برای مدیران مالی است. هدف این مقاله این است که مدیران، حسابداران و صاحبان کسب‌وکار بتوانند با آگاهی کامل، فرآیند حسابرسی مالیاتی شرکت خود را مدیریت کرده و آمادگی لازم برای مواجهه با نظارت‌های مالیاتی سال ۱۴۰۴ را داشته باشند.
گزارش حسابرسی مالیاتی سندی رسمی است که توسط حسابرس معتمد سازمان امور مالیاتی یا موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران تهیه و ارائه می‌شود. هدف اصلی این گزارش، بررسی صحت و انطباق اطلاعات اظهارنامه مالیاتی، صورت‌های مالی، دفاتر قانونی و اسناد شرکت با قوانین و مقررات مالیاتی کشور است. در واقع، این گزارش ابزاری برای ارزیابی میزان رعایت قوانین مالیاتی توسط شرکت و تعیین دقیق میزان درآمد مشمول مالیات است.
حسابرسی مالیاتی با بررسی‌های عادی سازمان امور مالیاتی تفاوت دارد. در رسیدگی معمول، ممیز مالیاتی شخصاً اسناد شرکت را بررسی کرده و مالیات تشخیصی را تعیین می‌کند. اما اگر شرکت گزارش حسابرسی مالیاتی معتبری ارائه دهد، ممیز مالیاتی باید بررسی خود را بر پایه اظهارنظر حسابرس انجام دهد و تنها در صورت مشاهده مغایرت اساسی، وارد رسیدگی مجدد شود. به همین دلیل، داشتن یک گزارش دقیق و استاندارد می‌تواند اختلافات مالیاتی را به حداقل رسانده و ریسک برآوردهای سنگین را کاهش دهد.
تفاوت حسابرسی مالیاتی و حسابرسی مالی
بسیاری از مدیران مالی این دو نوع حسابرسی را یکسان تصور می‌کنند، در حالی‌که هدف، دامنه کار و خروجی آن‌ها کاملاً متفاوت است:
۱) هدف حسابرسی
- حسابرسی مالی: ارائه اظهارنظر درباره صورت‌های مالی و تعیین اینکه آیا اطلاعات ارائه‌شده منطبق بر استانداردهای حسابداری است یا خیر.
- حسابرسی مالیاتی: بررسی اطلاعات مالی از منظر قوانین مالیاتی و تعیین میزان مالیات واقعی بر اساس شواهد و اسناد.
2) مرجع دریافت‌کننده گزارش
- حسابرسی مالی → سهامداران، بانک‌ها، سرمایه‌گذاران.
- حسابرسی مالیاتی → سازمان امور مالیاتی.
۳) دامنه آزمون‌ها
- حسابرسی مالی → بررسی اقلام صورت‌های مالی (دارایی‌ها، بدهی‌ها، سود و زیان).
- حسابرسی مالیاتی → بررسی اسناد مالیاتی شامل:
- دفاتر قانونی
- معاملات فصلی
- لیست‌های حقوق و دستمزد
- مفاصاحساب بیمه
- گزارشات خرید و فروش
- قراردادها و صورت‌وضعیت‌ها
- معافیت‌ها و بخشودگی‌ها
در نتیجه، گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴ به‌عنوان یک ابزار کلیدی برای کاهش ریسک‌های مالیاتی شناخته می‌شود و شرکت‌هایی که آن را تهیه می‌کنند معمولاً با مشکلات و اختلافات کمتری در فرآیند رسیدگی روبه‌رو هستند.
مشمولین گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴
مشمولین گزارش حسابرسی مالیاتی بر اساس ماده ۲۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم تعیین می‌شوند. طبق این ماده، برخی شرکتها و اشخاص حقیقی به دلیل سطح درآمد، نوع فعالیت یا ساختار حقوقی، موظف به ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی هستند. در سال ۱۴۰۴، با توجه به تغییرات اقتصادی و افزایش سطح فعالیت شرکتها، شناخت دقیق این مشمولیت برای مدیران مالی ضروری است. عدم تهیه این گزارش در موعد قانونی می‌تواند منجر به جرایم سنگین و رسیدگی کامل ممیز مالیاتی شود.
۱) شرکت‌های مشمول گزارش حسابرسی مالیاتی در ۱۴۰۴
در حالت کلی، شرکت‌های متوسط تا بزرگ که گردش مالی یا دارایی‌های قابل‌توجه دارند، جزو مشمولین اصلی هستند. مهم‌ترین موارد شامل:
الف) شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص
به دلیل وسعت فعالیت، تعداد سهامداران و حجم گردش مالی، تقریباً تمام شرکت‌های بزرگ سهامی، مشمول تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی هستند.
ب) شرکت‌های موضوع ماده ۲۷۲ با حدنصاب‌های خاص
مطابق آخرین ضوابط، شرکت‌هایی که یکی از شرایط زیر را داشته باشند، مشمول قطعی هستند:
- درآمد ناخالص بالا (طبق آخرین بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی)
- دارایی‌های قابل‌توجه
- هزینه‌های عملیاتی یا بهای تمام‌شده قابل‌توجه
- پرداخت حقوق و دستمزد بالا
نکته: حدنصاب‌ها هر سال به‌روزرسانی می‌شود و برای ۱۴۰۴ باید بر اساس بخشنامه‌های ابتدای سال عمل کرد.
ج) هلدینگ‌ها، شعب شرکت‌های خارجی و شرکت‌های چندملیتی
به دلیل پیچیدگی گزارشگری و حجم تراکنش‌ها، این نوع شرکتها به‌طور قطع مشمول محسوب می‌شوند.
د) شرکت‌هایی که حسابرسی مالی دارند
حتی اگر از نظر حدنصاب مشمول نباشند، بسیاری از شرکتها که صورت‌های مالی خود را حسابرسی می‌کنند، برای هماهنگی مالیاتی، گزارش حسابرسی مالیاتی نیز تهیه می‌کنند.
۲) اشخاص حقیقی (مشاغل) مشمول گزارش حسابرسی مالیاتی
بر اساس قانون، برخی مشاغل با درآمد یا دارایی بالا نیز مشمول تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی هستند. مهم‌ترین موارد شامل:
الف) صاحبان مشاغلی که از حدنصاب درآمد عبور کرده‌اند
مشاغلی که درآمد سالانه آن‌ها (طبق آخرین ضوابط) از سقف مقرر فراتر رود، باید گزارش حسابرسی مالیاتی ارائه دهند. این دسته معمولاً شامل:
- پیمانکاران
- فروشگاه‌های بزرگ
- فعالان حوزه صادرات و واردات
- کارگاه‌های تولیدی
- ارائه‌دهندگان خدمات تخصصی با حجم فروش بالا
ب) پزشکان، مهندسان، وکلا و مشاغل حرفه‌ای با گردش بالا
در صورتی که درآمد آن‌ها از حدنصاب تعیین‌شده عبور کند، مشمول ماده ۲۷۲ خواهند بود.
۳) چرا شناسایی مشمولیت در ۱۴۰۴ مهم‌تر است؟
- افزایش جدیت سازمان امور مالیاتی در اجرای ماده ۲۷۲
- افزایش تبادل اطلاعات بین‌سازمانی (بیمه، بانک‌ها، گمرک، سامانه مؤدیان)
- ریسک جریمه و رسیدگی سنگین در صورت عدم ارائه گزارش
- کاهش مزایای مالیاتی برای شرکت‌هایی که گزارش ارائه ندهند
مهلت قانونی تهیه و ارسال گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴
یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های گزارش حسابرسی مالیاتی، رعایت مهلت قانونی ارسال گزارش است. طبق مقررات سازمان امور مالیاتی، زمان‌بندی تحویل گزارش حسابرسی مالیاتی به‌طور مستقیم بر نحوه رسیدگی ممیز، میزان تشخیص مالیات و حتی برخورداری شرکت از مزایا و بخشودگی‌ها اثر دارد. در نتیجه، مدیران مالی باید تقویم کاری خود را دقیق تنظیم کنند تا هیچ تأخیری رخ ندهد.
1) مهلت اصلی ارسال گزارش حسابرسی مالیاتی
طبق ماده ۲۷۲ قانون مالیات‌های مستقیم:
مهلت ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی، حداکثر تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی است.
به بیان ساده:
- اگر شرکت اظهارنامه عملکرد خود را تا ۳۱ خرداد ۱۴۰۴ ارسال کرده باشد،
- باید تا ۳۰ شهریور ۱۴۰۴ گزارش حسابرسی مالیاتی را نیز ارائه دهد.
این بازه زمانی غیرقابل تغییر است و حتی تمدید مهلت اظهارنامه، تأثیری بر مهلت گزارش حسابرسی مالیاتی ندارد.
(2 آیا تمدید مهلت اظهارنامه، مهلت گزارش حسابرسی را تغییر می‌دهد؟
خیر. این یکی از اشتباهات رایج مدیران مالی است.
گاهی سازمان امور مالیاتی مهلت ارسال اظهارنامه را تمدید می‌کند. اما طبق بخشنامه رسمی:
مهلت گزارش حسابرسی مالیاتی همیشه ۳ ماه پس از مهلت قانونی اولیه اظهارنامه است، نه مهلت تمدیدی.
مثال:
اگر مهلت اظهارنامه تا ۱۵ تیر تمدید شود، مهلت گزارش حسابرسی همان ۳۰ شهریور باقی می‌ماند.
3) اهمیت رعایت مهلت در سال ۱۴۰۴
سال ۱۴۰۴ با توجه به اجرای کامل سامانه مؤدیان، اجرای پایلوت قبض مالیاتی، و تشدید نظارت‌های سیستمی، حساسیت بیشتری در زمینه زمان‌بندی‌ها وجود دارد. تأخیر در ارائه گزارش باعث:
- عدم پذیرش گزارش توسط سازمان مالیاتی
- رسیدگی کامل ممیز مالیاتی
- لغو مزایای ماده ۲۷۲
- احتمال افزایش مالیات تشخیصی
می‌شود. شرکت‌هایی که در بسته زمانی مشخص‌شده عمل می‌کنند، معمولاً فرآیند رسیدگی نرم‌تر و شفاف‌تری را تجربه می‌کنند.
فرآیند تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴ (گام‌به‌گام + چک‌لیست مدارک)
فرآیند تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی یک روند ساختاریافته و دقیق است که باید توسط حسابرس معتمد سازمان امور مالیاتی انجام شود. هرگونه نقص در این مراحل، می‌تواند به رد گزارش یا رسیدگی کامل توسط ممیز مالیاتی منجر شود. در سال ۱۴۰۴ با توجه به یکپارچه شدن داده‌ها در سامانه مؤدیان، اهمیت این فرآیند بیش از هر زمان دیگر است.
در ادامه، مراحل استاندارد تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی را به‌صورت گام‌به‌گام ارائه می‌کنیم:
۱) عقد قرارداد حسابرسی مالیاتی
اولین قدم، انتخاب مؤسسه حسابرسی معتمد یا حسابدار رسمی است. قرارداد باید شامل موارد زیر باشد:
- دامنه کار
- دسترسی به مدارک
- تعهدات طرفین
- زمان شروع و پایان
- حق‌الزحمه
این مرحله باید قبل از پایان تیرماه انجام شود تا حسابرس فرصت کافی برای بررسی مدارک داشته باشد.
۲) دریافت اطلاعات اولیه از شرکت
حسابرس برای شروع کار نیاز دارد مجموعه‌ای از اسناد را دریافت کند. مهم‌ترین آن‌ها:
- اظهارنامه مالیاتی عملکرد
- صورت‌های مالی سالانه
- دفاتر قانونی پلمب‌شده
- گزارش معاملات فصلی
- لیست حقوق و دستمزد
- گزارشات بیمه
- گزارش فروش و خرید
- قراردادها و صورت‌وضعیت‌ها
- گزارش سامانه مؤدیان (در صورت فعال بودن)
- گردش حساب‌های بانکی
این اطلاعات پایه اصلی آزمون‌های حسابرسی را تشکیل می‌دهند.
۳) تطبیق دفاتر قانونی با صورت‌های مالی
در این مرحله، حسابرس بررسی می‌کند که:
- دفاتر قانونی کامل و بدون قلم‌خوردگی باشد
- اقلام ثبت‌شده با صورت‌های مالی همخوانی داشته باشد
- مغایرت‌های احتمالی شناسایی شود
هرگونه عدم انطباق می‌تواند به اظهارنظر مشروط یا مردود منجر شود.
۴) بررسی اسناد هزینه‌ها و درآمدها
حسابرس باید مطمئن شود:
- درآمدهای اعلام‌شده در اظهارنامه واقعی و مستند است
- هزینه‌ها قابل قبول مالیاتی هستند
- اسناد مثبته برای همه تراکنش‌ها وجود دارد
- معافیت‌ها و بخشودگی‌ها درست اعمال شده
- استهلاک‌ها طبق مقررات محاسبه شده
این بخش بیشترین حساسیت سازمان امور مالیاتی را دارد.
۵) آزمون‌های کنترلی و تحلیلی
شامل:
- بررسی روندهای فروش
- تطبیق حساب‌ها با معاملات فصلی
- کنترل تراکنش‌های بانکی
- بررسی نسبت‌های مالیاتی
- تست کفایت اسناد
هدف، یافتن نقاط ضعف و جلوگیری از ایرادات ممیز مالیاتی است.
۶) تهیه پیش‌نویس گزارش و رفع مغایرت‌ها
حسابرس پیش‌نویس گزارش را به شرکت تحویل می‌دهد و موارد مغایرت به واحد مالی اعلام می‌شود. شرکت فرصت دارد:
- اسناد مکمل ارائه کند
- اصلاحات لازم را انجام دهد
- توضیحات درباره موارد حساس ارائه دهد
این مرحله کیفیت نهایی گزارش را تعیین می‌کند.
7) صدور گزارش نهایی و ارسال به سازمان امور مالیاتی
در نهایت، گزارش با اظهارنظر حسابرس صادر و از طریق درگاه رسمی به سازمان امور مالیاتی ارسال می‌شود. نسخه‌ای از گزارش نیز باید در شرکت نگهداری شود.
چک‌لیست مدارک لازم برای حسابرسی مالیاتی ۱۴۰۴
- اظهارنامه عملکرد
- ترازنامه و صورت سود و زیان
- دفاتر قانونی
- لیست حقوق و بیمه و مالیات حقوق
- گزارش فصلی خرید و فروش
- گزارش سامانه مؤدیان
- قراردادها، صورتحساب‌ها، فاکتورها
- گردش کامل حساب‌های بانکی
- گزارش انبار و کاردکس
- مدارک دارایی‌ها و استهلاک
مزایای گزارش حسابرسی مالیاتی برای شرکتها و مدیران در سال ۱۴۰۴
در سال ۱۴۰۴ با توجه به افزایش شفافیت در تبادلات مالی و اجرای گسترده سامانه مؤدیان، داشتن گزارش حسابرسی مالیاتی دیگر یک گزینه اختیاری نیست؛ بلکه یک ابزار استراتژیک برای کاهش ریسک، مدیریت مالیات و افزایش اعتبار کسب‌وکار محسوب می‌شود. شرکت‌هایی که این گزارش را تهیه می‌کنند، معمولاً فرآیند رسیدگی روان‌تر، اختلافات کمتر و هزینه‌های مالیاتی پایین‌تری دارند.
در ادامه مهم‌ترین مزایای گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴ ارائه شده است:
۱) کاهش ریسک تشخیص مالیات و جلوگیری از برآوردهای سنگین
مهم‌ترین مزیت گزارش حسابرسی مالیاتی، کاهش احتمال تشخیص مالیات سنگین و سلیقه‌ای است.
وقتی حسابرس رسمی درآمد مشمول مالیات را محاسبه و تأیید کند:
- ممیز مالیاتی حق ندارد از محدوده گزارش عبور کند
- اختلافات احتمالی از ابتدا کنترل می‌شود
- شرکت از رسیدگی‌های متعدد نجات پیدا می‌کند
برای شرکت‌هایی که گردش مالی بالا دارند، این مزیت میلیون‌ها تومان تفاوت ایجاد می‌کند.
۲) جلوگیری از جرایم و جریمه‌های مالیاتی
عدم ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی یا ارائه گزارش ناقص موجب:
- جریمه عدم ارائه اسناد
- جریمه هزینه‌های غیرقابل قبول
- جریمه اختلاف در درآمد مشمول مالیات
می‌شود. تهیه گزارش، شرکت را از این جرایم دور نگه می‌دارد.
۳ (کوتاه شدن فرآیند رسیدگی ممیز مالیاتی
در سال ۱۴۰۴، رسیدگی‌ها به‌صورت سیستمی و هوشمند انجام می‌شود. داشتن گزارش حسابرسی مالیاتی باعث می‌شود:
- ممیز تنها موارد خاص را بررسی کند
- زمان رسیدگی کاهش یابد
- مذاکره‌های طولانی و رفت‌وآمدهای پی‌درپی حذف شود
این موضوع برای شرکت‌هایی که حجم عملیات بالا دارند، اهمیت حیاتی دارد.
4) افزایش شفافیت مالی و بهبود کنترل داخلی
یکی از نتایج جانبی اما مهم حسابرسی مالیاتی، ارتقای ساختار مالی شرکت است.
در فرآیند حسابرسی:
- اشتباهات ثبت حسابداری دیده می‌شود
- ضعف‌های کنترل داخلی مشخص می‌شود
- مغایرت‌ها قبل از رسیدگی مالیاتی اصلاح می‌شود
بنابراین گزارش حسابرسی مالیاتی، نقش یک ابزار بهبود عملکرد مالی را نیز ایفا می‌کند.
۵) افزایش اعتبار شرکت برای بانک‌ها، سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان
در سال ۱۴۰۴، بانک‌ها و مؤسسات مالی هنگام ارائه تسهیلات، توجه ویژه‌ای به شفافیت مالی شرکتها دارند. ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی:
- اعتبار مالی شرکت را افزایش می‌دهد
- نشان می‌دهد شرکت ساختار مالی منظم و قابل‌اعتماد دارد
- شانس دریافت تسهیلات یا جذب سرمایه را بالا می‌برد
برای شرکت‌های در حال توسعه این یک مزیت رقابتی بزرگ است.
۶) کاهش اختلافات در اصلاحیه مالیاتی و دادرسی
اگر اختلافی بین شرکت و ممیز مالیاتی پیش بیاید، وجود گزارش حسابرسی:
- مستندات قوی ایجاد می‌کند
- فرآیند اعتراض و دادرسی را ساده‌تر می‌کند
- احتمال پیروزی شرکت در هیئت‌های حل اختلاف را افزایش می‌دهد
۷ (هماهنگی کامل داده‌ها با سامانه مؤدیان
در سال ۱۴۰۴ سازمان امور مالیاتی تطبیق سامانه مؤدیان، معاملات فصلی و اظهارنامه را بسیار جدی‌تر می‌گیرد. وجود گزارش حسابرسی مالیاتی باعث می‌شود:
- همه داده‌ها یکپارچه و سازگار باشند
- خطاهای سیستمی قبل از رسیدگی شناسایی شود
- تعهدات قانونی به‌صورت کامل رعایت شود
مراحل تهیه و ارسال گزارش حسابرسی مالیاتی ۱۴۰۴
در این بخش، یک رویکرد اجرایی و مرحله‌به‌مرحله ارائه می‌کنم تا مدیران مالی، حسابداران و مدیران شرکتها بدانند تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی در سال ۱۴۰۴ دقیقاً چگونه انجام می‌شود و چه نکاتی در هر مرحله اهمیت حیاتی دارد.
۱. جمع‌آوری اولیه اسناد و مدارک مالی
اولین مرحله تهیه گزارش حسابرسی مالیاتی، گردآوری کامل اسناد و مدارک مالی است. این مرحله تعیین‌کننده کیفیت کل فرآیند است و کوچک‌ترین نقص در آن موجب رد گزارش یا تعدیل‌های مالیاتی سنگین می‌شود.
مدارک ضروری شامل موارد زیر است:
- صورت‌های مالی اساسی (ترازنامه، سود و زیان، جریان نقدی)
- دفاتر قانونی (دفتر روزنامه و کل – پلمب‌شده و بدون خط‌خوردگی غیرمجاز)
- اسناد خرید و فروش به همراه فاکتورها و قراردادها
- لیست حقوق و دستمزد به همراه مستندات بیمه و مالیات عملکرد
- صورت مغایرت بانکی و گردش حساب‌ها
- اسناد دارایی ثابت، استهلاکات و دفاتر اموال
- اسناد هزینه‌ها، تنخواه‌گردان و اسناد پرداخت‌ها
- اظهارنامه مالیاتی سال ۱۴۰۴ و رسید دریافت‌شده از سامانه
- گزارشات فصلی (TTMS)
نکته مهم:
هر سندی که در حسابداری ثبت شده اما مدرک پشتیبان ندارد، یک «ریسک مالیاتی» محسوب می‌شود.
وظیفه مدیر مالی: قبل از ارائه اسناد به حسابرس مالیاتی، مغایرت‌ها را شناسایی و رفع کند.
۲. بررسی اولیه حسابرس و ارزیابی ریسک‌های مالیاتی
پس از دریافت مدارک، حسابرس مالیاتی بررسی اولیه را انجام می‌دهد. در این مرحله، حسابرس چند کار کلیدی انجام می‌دهد:
الف) ارزیابی ریسک‌های شرکت
- ریسک عدم ثبت درآمد
- ریسک هزینه‌های غیرقابل‌قبول
- ریسک اسناد غیررسمی
- ریسک مغایرت میان دفاتر و صورت‌های مالی
- ریسک گزارشات فصلی و ارزش افزوده
- ریسک عدم پرداخت یا پرداخت ناقص مالیات تکلیفی
ب) بررسی تطابق دفاتر
حسابرس کنترل می‌کند که:
- تمام رویدادهای مالی ثبت شده باشند.
- ثبت‌ها با اسناد پشتیبان همخوانی داشته باشند.
- مالیات ارزش افزوده با فروش و خرید تطبیق داشته باشد.
- دفاتر پلمب باشند و تمام صفحات به ترتیب باشند.
۳. انجام تست‌های حسابرسی و تحلیل‌های مالیاتی
بعد از شناسایی ریسک‌ها، حسابرس تست‌های مختلف انجام می‌دهد تا صحت اطلاعات مالی تأیید شود.
مهم‌ترین تست‌های انجام‌شده:
- تست کفایت اسناد هزینه‌ها
بررسی اینکه هزینه‌ها واقعی، مرتبط با فعالیت و قابل قبول مالیاتی هستند. - تست درآمد و فروش
تطبیق درآمد ثبت‌شده با مبالغ واریزی، فاکتورها، قراردادها و گزارشات فصلی. - تست حقوق و دستمزد
کنترل بیمه – لیست مالیات تکلیفی – مغایرت حقوق ثبت‌شده با پرداختی‌ها. - تست ارزش افزوده
مقایسه فروش و خرید با اظهارنامه‌های فصلی ارزش افزوده. - تست استهلاک دارایی‌ها
بررسی محاسبه درست استهلاک مطابق ماده ۱۴۹ قانون مالیات. - تست انبار و موجودی کالا
کنترل میزان موجودی، گردش کالا، و مغایرت‌ها با گزارشات فروش و خرید.
۴. تهیه پیش‌نویس گزارش حسابرسی مالیاتی
بعد از انجام تست‌ها، حسابرس پیش‌نویس گزارش را بر اساس فرم‌های سازمان امور مالیاتی تکمیل می‌کند.
محتویات اصلی پیش‌نویس گزارش:
- مقدمه و شرح مسئولیت حسابرس
- اطلاعات هویتی شرکت و فعالیت اصلی
- بررسی دفاتر و میزان رعایت مقررات مالیاتی
- تعدیلات مالیاتی مرتبط با درآمد
- تعدیلات مالیاتی مرتبط با هزینه‌ها
- صحت و تطابق اظهارنامه با اسناد
- محاسبه مالیات بر اساس نتیجه بررسی
- اعلام هرگونه ریسک یا مغایرت مهم
نکته مهم:
در این مرحله معمولاً حسابرس موارد اختلافی را با مدیر مالی شرکت مطرح می‌کند تا پیش از نهایی‌شدن اصلاح شوند.
۵. ارائه گزارش به شرکت و اصلاح مغایرت‌ها
پیش از ارسال گزارش نهایی، شرکت باید موارد زیر را انجام دهد:
- اصلاح اسناد ناقص
- تهیه اسناد جدید برای هزینه‌های فاقد مدرک
- رفع مغایرت‌های بانکی و فروش
- یکسان‌سازی دفاتر و اظهارنامه
- توضیح درباره موارد اختلافی
توصیه حرفه‌ای:
اگر مغایرت‌ها برطرف نشوند، حسابرس مجبور است «تعدیلات مالیاتی» را ثبت کند و این موضوع باعث افزایش مالیات قطعی شما خواهد شد.
۶. نهایی‌سازی گزارش حسابرسی مالیاتی
پس از اصلاحات، حسابرس نسخه نهایی را تهیه می‌کند. این نسخه شامل:
- اظهار نظر حسابرس نسبت به دفاتر
- محاسبه نهایی مالیات قابل پرداخت
- فرم‌های استاندارد و امضاشده
- پیوست تمامی جداول، محاسبات و مستندات
گزارش نهایی باید مطابق «فرم مخصوص گزارش حسابرسی مالیاتی سازمان امور مالیاتی» تهیه شود.
ارسال گزارش حسابرسی مالیاتی به سازمان امور مالیاتی
ارسال از دو طریق ممکن است:
الف) سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی
فایل گزارش باید در قالب‌های استاندارد XML یا PDF قابل پذیرش بارگذاری شود.
ب) ارسال فیزیکی
اگر واحد مالیاتی درخواست نسخه فیزیکی کند، نسخه چاپی و امضاشده تحویل داده می‌شود.
۸. پیگیری پس از ارسال
برخلاف تصور مدیران، کار با ارسال گزارش تمام نمی‌شود.
پیگیری‌های ضروری:
- دریافت رسید تأیید گزارش
- پاسخ به استعلام‌های ممیز
- ارائه مدارک تکمیلی در صورت درخواست
- مذاکره و دفاع مالیاتی در صورت اختلاف
جمع‌بندی نهایی
گزارش حسابرسی مالیاتی ۱۴۰۴، یکی از مهم‌ترین ابزارهای قانونی برای کاهش ریسک‌های مالیاتی، جلوگیری از جرائم سنگین و ایجاد شفافیت مالی برای شرکتها است. در فضای جدید نظارتی کشور، سازمان امور مالیاتی با تمرکز بر هوشمندسازی و اتصال سامانه‌ها (TTMS، ارزش افزوده، سامانه مودیان، درگاه‌های بانکی و ...) حساسیت بیشتری نسبت به صحت دفاتر و اظهارنامه دارد. به همین دلیل، گزارش حسابرسی مالیاتی امسال فقط یک گزارش رسمی نیست؛ بلکه یک سپر دفاعی برای کسب‌وکار شماست.
