ترمینولوژی مالیاتی در ایران شامل مجموعه‌ای از اصطلاحات و قوانین خاص مرتبط با نظام مالیاتی این کشور است. در زیر برخی از مهم‌ترین اصطلاحات مالیاتی ایران آورده شده است:

مالیات مستقیم

- مالیات بر درآمد: مالیاتی است که بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی در ایران تعلق می‌گیرد. این درآمدها شامل درآمدهای شغلی، املاک، حقوق و دستمزد، درآمدهای شرکت‌ها و غیره می‌شود.

- مالیات بر دارایی: مالیاتی است که بر اساس دارایی‌های شخص یا شرکت وضع می‌شود، از جمله مالیات بر ارث و مالیات بر نقل و انتقال املاک.

مالیات غیرمستقیم

- مالیات بر ارزش افزوده (VAT): مالیات بر ارزش افزوده در ایران از سال 1387 به اجرا درآمد. این مالیات به ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله از تولید یا عرضه کالا و خدمات ایجاد می‌شود، تعلق می‌گیرد.

- عوارض گمرکی: مالیاتی است که برای واردات و صادرات کالاها از سوی گمرک دریافت می‌شود.

معافیت مالیاتی

برخی از فعالیت‌ها و افراد در ایران تحت شرایط خاص از پرداخت مالیات معاف هستند. مثلاً:

- نهادهای خیریه و عام‌المنفعه

- فعالیت‌های فرهنگی، هنری و علمی تحت شرایط خاص

- مناطق آزاد تجاری-صنعتی برای دوره‌های زمانی معین

نرخ مالیاتی 

نرخ‌های مالیاتی در ایران بسته به نوع درآمد یا دارایی متفاوت است. برای مثال:

- نرخ مالیات بر درآمد مشاغل و شرکت‌ها تصاعدی است و معمولاً بین 15% تا 25% تعیین می‌شود.

- نرخ مالیات بر ارزش افزوده در حال حاضر 9% است.

فرار مالیاتی و جرم مالیاتی

در قانون مالیات‌های مستقیم ایران، فرار مالیاتی به معنای عدم ارائه اطلاعات صحیح به سازمان امور مالیاتی است و برای آن مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است. این مجازات‌ها شامل جریمه نقدی، حبس یا حتی تعطیلی واحد اقتصادی می‌شود.

اظهارنامه مالیاتی

اظهارنامه مالیاتی سندی است که مودیان (افراد یا شرکت‌هایی که مشمول مالیات هستند) باید در بازه زمانی مشخصی به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند و در آن درآمدها، هزینه‌ها، سودها و مالیات‌های پرداختی خود را اعلام کنند.

کسر مالیاتی (معافیت‌های هزینه‌ای)

برخی هزینه‌های انجام‌شده در روند کسب‌وکار یا فعالیت‌های اقتصادی ممکن است به عنوان کسر مالیاتی در اظهارنامه مالیاتی ذکر شود. این موارد شامل هزینه‌های مربوط به سرمایه‌گذاری، آموزش و بهداشت است.

مالیات تکلیفی

نوعی مالیات که برخی افراد یا شرکت‌ها موظف به کسر و پرداخت آن از طرف دیگران هستند. برای مثال، کارفرما موظف است مالیات حقوق کارکنان خود را کسر و به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند.

بخشودگی مالیاتی

دولت ممکن است به دلایل مختلف نظیر حمایت از بخش‌های خاص اقتصادی یا به دلیل مشکلات اقتصادی، بخشی از مالیات‌های پرداختی را ببخشد یا برای دوره‌ای خاص بخشودگی اعطا کند.

مالیات علی‌الرأس

در شرایطی که سازمان امور مالیاتی به هر دلیلی نتواند درآمدهای واقعی مودی را بر اساس اسناد و مدارک احراز کند، از روش علی‌الرأس برای برآورد و اخذ مالیات استفاده می‌شود. در این روش، سازمان امور مالیاتی به‌طور تقریبی مالیات را بر اساس شواهد موجود تعیین می‌کند.

مناطق آزاد تجاری-صنعتی

مناطق آزاد تجاری در ایران از معافیت‌های مالیاتی ویژه‌ای برخوردار هستند. معمولاً برای یک دوره 15 ساله این مناطق از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی معاف هستند.

مالیات بر ارث

مالیاتی است که بر اساس میزان دارایی‌های به جا مانده از متوفی به وراث تعلق می‌گیرد. میزان مالیات بر اساس نوع دارایی و نسبت وراث با متوفی تعیین می‌شود.

جرایم مالیاتی

در صورت عدم پرداخت مالیات در موعد مقرر یا ارائه نادرست اطلاعات، جرایم مالیاتی شامل جریمه نقدی و در برخی موارد حبس در نظر گرفته می‌شود.

مالیات بر نقل و انتقال

مالیاتی که به هنگام انتقال دارایی‌هایی نظیر ملک یا خودرو پرداخت می‌شود. میزان این مالیات بسته به نوع دارایی و ارزش آن متفاوت است.

سامانه مودیان مالیاتی

در ایران برای شفافیت و نظارت دقیق‌تر بر پرداخت مالیات، سامانه‌ای به نام "سامانه مودیان" راه‌اندازی شده است که مودیان می‌توانند از طریق آن به‌طور الکترونیکی اظهارنامه‌های مالیاتی خود را ارائه و پیگیری کنند.

این ترمینولوژی بخشی از مهم‌ترین اصطلاحات مرتبط با نظام مالیاتی ایران است که درک و آشنایی با آن‌ها برای فعالان اقتصادی و افرادی که مشمول پرداخت مالیات هستند، بسیار ضروری است.